In Amsterdam worden regelmatig grote (en kleine) projecten uitgevoerd waarbij ondernemers geconfronteerd worden met (omzet)schade als gevolg van op zich rechtmatige werkzaamheden. Te denken valt aan grote infrastructurele- en ruimtelijke ordeningprojecten als de Noord/Zuidlijn en de vernieuwing van de Bijlmermeer (winkelcentrum Kraaiennest). Daarnaast vinden er jaarlijks vele (kleinschalige) herinrichtingen plaats en vindt groot onderhoud plaats van de openbare ruimte, aan wegen, groen en straatmeubilair. Recente voorbeelden hiervan zijn onder meer de werkzaamheden in De Krommert en de Utrechtsestraat. De vraag speelt dan wie opdraait voor de gevolgen, zoals slechte bereikbaarheid en dalende omzet.
De ombudsman ontvangt regelmatig signalen van ondernemers en ondernemersverenigingen dat er onduidelijkheid bestaat of, en zo ja wanneer ondernemers in aanmerking kunnen komen voor nadeelcompensatie. De gemeente wijst vrijwel altijd claims af met een verwijzing naar het “normale” ondernemersrisico. De vraag is of dit (altijd) terecht is. Wat opvalt is dat een dergelijke afwijzing veelal niet voldoende onderbouwd wordt, ook niet als een ondernemers met een specifieke claim komt. Zie hiervoor ook het rapport van de ombudsman van 20 september 2010 “Omzetderving door langdurige werkzaamheden” . Er is verder, met uitzondering van de werkzaamheden voor de Noord/Zuidlijn, geen éénduidige en laagdrempelige procedure voor het indienen van een nadeelcompensatieclaim bij de gemeente. Het kan dan ook onduidelijk zijn op welke wijze dit moet gebeuren.
Deze situatie was voor de ombudsman aanleiding een onderzoek naar dit onderwerp in te stellen. Er is een quick scan gehouden bij onder meer de stadsdelen, VGA en Waternet. Verder heeft de ombudsman een expertmeeting georganiseerd. Hierbij waren onder meer juristen, beleidsmedewerkers en managers van de stadsdelen en andere (gemeentelijke) organisaties aanwezig. Ook de voorzitter van de schadecommissie Noord/Zuidlijn, de directeur van het schadebureau Noord/Zuidlijn en de directeur van de sector Juridische Zaken van de Bestuursdienst Amsterdam namen deel.

Naar aanleiding van de resultaten van de quick scan en hetgeen is besproken tijdens de expertmeeting komt de ombudsman tot de volgende conclusies.

conclusies
• Ondanks preventieve maatregelen, zoals het BLVC-plan , komt het voor dat werkzaamheden uitlopen of meer (over)last veroorzaken dan was te voorzien. Dat is dan een gerechtvaardigde aanleiding voor het indienen van een nadeelcompensatieclaim. De gemeente Amsterdam moet hierop voorbereid zijn. De gemeente heeft echter geen kader voor het afhandelen van verzoeken om nadeelcompensatie;
• Er bestaat geen eenvoudige en laagdrempelige procedure voor ondernemers om een verzoek om nadeelcompensatie in te dienen;
• De titel van een claim is niet altijd duidelijk. Een ondernemer kan een onrechtmatig daad-claim indienen hoewel er feitelijk sprake is van een situatie waarin nadeelcompensatie aan de orde is;
• Er zijn geen richtlijnen waarin het begrip ondernemersrisico nader is uitgewerkt;
• Verzoeken om nadeelcompensatie door ondernemers worden vrijwel altijd afgewezen. Hierbij wordt veelal verwezen naar het ondernemersrisico zonder dat dit voldoende gemotiveerd wordt;
• Ondernemers worden niet geïnformeerd over de mogelijkheid om een verzoek tot nadeelcompensatie te doen. Dit hangt samen met het feit dat er geen gemeentebrede nadeelcompensatieverordening is;
• Met uitzondering van de Noord/Zuidlijn wordt bij de voorbereiding van projecten geen budget vrijgemaakt voor het toekennen van een gerechtvaardigde claim. Dit wordt niet gezien als een reëel risico;
• Voor een zorgvuldige afhandeling van nadeelcompensatieclaims is specifieke expertise nodig. Het is wenselijk om voor ondersteuning op centraal niveau te zorgen;
• Indien een nadeelcompensatieverordening wordt vastgesteld is het van belang dat de indiening van claims plaatsvindt bij het gemeentelijke onderdeel dat opdrachtgever is voor de werkzaamheden, ook indien er meerdere (niet gemeentelijke) partijen betrokken zijn bij de werkzaamheden.

aanbevelingen

Naar aanleiding van de resultaten van het onderzoek komt de ombudsman tot een aantal aanbevelingen, die hierna in drie categorieën zullen worden weergegeven.

invoering van een nadeelcompensatieverordening
• Stel een gemeentebrede verordening vast. Laat deze van toepassing zijn op schade van ondernemers en burgers als gevolg van infrastructurele werken. Maar voorzie ook in andere situaties, zoals (grootschalige) evenementen;
• Geef het begrip ondernemersrisico handen en voeten door, op grond van de rechtspraak, concrete beoordelingscriteria en procedures vast te leggen. Gebruik hierbij de ervaringen en kennis van de schadecommissie Noord/Zuidlijn;
• Zorg voor een duidelijk loket waar de ondernemer terecht kan met zijn claim. Dit dient bij voorkeur te gebeuren bij het, voor de werkzaamheden of gebeurtenissen, verantwoordelijke gemeentelijke onderdeel;
• Indien de titel van een claim niet duidelijk of niet juist is, onderzoek dan of deze op grond van onrechtmatige daad of rechtmatige daad moet worden afgehandeld;
• Zorg voor de borging van kwaliteit en uniformiteit van de afhandeling van nadeelcompensatieclaims, bijvoorbeeld door het instellen van een stedelijke adviescommissie;
• Zorg voor een goed toegeruste bezwaarschriftencommissie;
• Zorg voor effectieve en realistische voorlichting over de mogelijkheden van nadeelcompensatie zodat geen valse verwachtingen gewekt worden.

checklist voor projecten
• Doe er, als gemeente en als ondernemer, alles aan om de schade te beperken bij de uitvoering van infrastructurele projecten;
• Beschrijf, mede in het kader van risicomanagement, het project wat betreft tijdsduur, aard en ernst van overlast zodat er toetsbare criteria ontstaan bij de beoordeling van een claim;
• Maak afspraken met uitvoerende (gemeentelijke en niet-gemeentelijke) partijen over een verdeelsleutel voor een toegekende nadeelcompensatieclaim;
• Zorg voor financiële dekking (funding) om claims te kunnen voldoen, bijvoorbeeld door een bepaald percentage van de projectkosten hiervoor te reserveren. Ook kunnen hierover afspraken gemaakt worden bij de aanbesteding van het werk;
• Informeer ondernemers bij welk loket zij een nadeelcompensatieclaim kunnen indienen.

algemeen
• Evalueer, in samenwerking met de bij de uitvoering betrokken partijen, na drie jaar de werking van de nadeelcompensatieverordening.

Opvolging

De Amsterdamse gemeenteraad is op voordracht van het college van Burgemeester en Wethouders akkoord gegaan met een Algemene Verordening Nadeelcompensatie (AVN). Met het instellen van de verordening, de oprichting van een centraal loket en het instellen van een stedelijke adviescommissie wordt tegemoet gekomen aan een aantal aanbevelingen die de ombudsman verbond aan zijn rapport