In de knel door kostendelersnorm

De kostendelersnorm maakt deel uit van de Wet participatie en inkomen vanaf  1 januari 2015 voor nieuwe uitkeringen van kracht. Voor de  bestaande uitkeringen was dat per 1 juli van dit jaar. De eerste gedupeerden van de kostendelersnorm melden zich op zijn spreekuur, maar hij verwacht dat er meer zullen volgen.

 

Multiproblematiek

Door de kostendelersnorm wordt de hoogte van iemands uitkering voortaan bepaald door het aantal volwassenen dat op zijn adres staat ingeschreven. Hoe meer mensen er achter één voordeur wonen, hoe lager het normbedrag van de uitkering. Daarbij wordt geen rekening gehouden met de  relatie of het inkomen van deze personen. Vooral bij kwetsbare groepen in de samenleving komt de kostendelersnorm hard aan. Dit is vaak extra schrijnend omdat zij behalve een uitkering met meerdere problemen te maken hebben. Het kan daarbij gaan om schulden, problemen met gezondheid of  huisvesting of echtscheidingsproblematiek. Wanneer door een stapeling van andere overheidsregelingen het maandelijkse bedrag aan toeslagen ook nog eens wordt verminderd,  is het leed helemaal niet meer te overzien:

 

Schrijnende gevallen

“Schrijnend is bijvoorbeeld het geval van de 60 jarige vrouw die  haar dochter en kleinkinderen tijdelijk onderdak biedt vanwege  huiselijk geweld. Hoewel ze in een schuldhulptraject zit wordt haar uitkering daardoor 129 euro lager en ook haar dochter wordt gekort. Maar door de tijdelijke inwoonsituatie gaat ook de  huurtoeslag naar beneden. En de kostendelersnorm houdt er ook geen rekening mee dat ze moet voldoen aan de strenge eisen die door de schuldhulp worden gesteld. Er blijft zo weinig over dat ze afhankelijk zijn van de voedselbank. De situatie levert zoveel spanningen op dat de dochter met ruzie met haar kinderen vertrekt, zonder dat de verblijfplaats duidelijk is.. Dit heeft allerlei ingrijpende en onwenselijke sociale gevolgen voor het gezin maar ook voor de moeder. Zij moet de inschrijving van de dochter eerst ongedaan zien te maken voor er iets aan haar financiële situatie verbeterd kan worden.

 

Ook komt het volgens de ombudsman onrechtvaardig over wanneer iemand die bij zijn  hulpbehoevende moeder is ingetrokken om acute mantelzorg te verlenen, zodanig gekort wordt op zijn inkomen dat hij maar 50 euro per week te besteden heeft. Deze vorm van zorgverlening vraagt veel van mensen en bespaart de maatschappij veel geld. De kostendelersnorm staat daarmee haaks op  het streven van de overheid om  mensen aan te moedigen elkaar zoveel mogelijk te helpen. Dat geldt ook voor de vrouw die een persoon zonder verblijfsvergunning heeft opgenomen. Door zijn inschrijving op haar adres wordt zij gekort, terwijl hij geen cent mag bijverdienen.

 

In Amsterdam zijn veel uitkeringsgerechtigden die iemand in onderhuur hebben. De  kostendelersnorm geldt niet wanneer er sprake is van  commerciële verhuur, omdat er dan geen gezamenlijke huishouding wordt gevoerd. Maar hoe stel je zoiets vast? De regels waaraan een huurcontract volgens de kostendelersnorm moet voldoen zijn zeer streng. Zo werd een situatie waarin de indexering van de huurprijs niet in het contract stond, niet als commerciële huur erkend. In dit soort gevallen volgt ook vaak een behoorlijk intensief huisbezoek, waarbij slaapplaatsen gecontroleerd worden, tandenborstels geteld, en er gecontroleerd wordt of de verhuurde kamer apart op slot kan, en er bijvoorbeeld een aparte plank in de ijskast is, of stickertjes op de etenswaren. Bewuste fraudeurs weten dit precies en hebben alles hierop voorbereid, maar de goedbedoelende burger die iemand wil helpen wordt hardhandig aangepakt.

 

Moeite met maatwerk

De gemeenten hebben formeel de bevoegdheid om via bijzondere bijstand schrijnende situaties op te lossen, hoewel ze dat dan  wel uit eigen zak moeten betalen. Maar de ombudsman ziet dat ze vaak moeite hebben met het verlenen van dergelijk maatwerk: “Overheidsprofessionals durven de ruimte die de staatssecretaris ziet vaak niet te nemen. Voeg daaraan toe dat uitvoerende afdelingen afgerekend worden op efficiency, waarbij elke extra stap die je zet voor je klant niet in de spreadsheets van het managementcontract staan, en je snapt waarom de ruimte die er formeel wel is, niet wordt genomen”.

 

Oplossingen

De ombudsman kan in individuele gevallen bij de gemeente aandringen op oplossingen. Daar werken ze (met uitzondering van sommige afdelingen Burgerzaken) ook aan mee. Maar wanneer de oplossing op het terrein van Rijksregelingen ligt, valt die  buiten zijn bereik: “Wat echt nodig is, is dat er door professionals meer gebruik wordt gemaakt van de discretionaire ruimte die er is en dat door middel van bijvoorbeeld beleidscirculaires een aantal onvoorziene gevolgen ongedaan wordt gemaakt”, aldus de ombudsman. 

 

Klik hier om de uitzending van Nieuwsuur te zien